Các nhà khoa học đã phát hiện ra hai loài riêng biệt đằng sau một trong những loài cóc độc (Duttaphrynus melanostictus) xâm lấn nhất thế giới, sự đa dạng và phân bố của chúng mang dấu ấn của lịch sử loài người quanh Ấn Độ Dương.

Nghiên cứu vừa được công bố trên tạp chí Nature Communications.

Loài cóc gai đen châu Á (thường gọi là Cóc nhà), có tên khoa học là Duttaphrynus melanostictus có phân bố rộng và gần các khu dân cư, thường xuyên di chuyển khắp thế giới như một kẻ trốn vé trên tàu và máy bay. Do đó, chúng đã được du nhập vào nhiều nơi và thậm chí trở thành loài xâm lấn ở quần đảo Madagascar và quần đỏa Wallacea, hai trong số những điểm nóng về đa dạng sinh học của Trái đất. Loài này nằm trong Danh sách đen ở nhiều quốc gia như Australia, nơi coi D. melanostictus là một thảm họa sinh thái tiềm tàng, tương tự như cuộc xâm lược của các loài cóc mía (giống Rhinella) khét tiếng.

Hình 1. Ảnh chụp Duttaphrynus cf. melanostictus từ Thái Lan (© Christophe Dufresnes) và hình vẽ minh họa tóm tắt phạm vi phân bố của hai loài ẩn dưới tên Duttaphrynus melanostictus (© Johanna Ambu). Sự xuất hiện được cho là của quần thể loài từ Ấn Độ (màu cam nhạt) đến Indonesia (màu cam) bằng con đường tơ lụa trên biển được minh họa bằng tàu buồm và sự mở rộng tiếp theo của nó vào quần đảo Wallacea (màu đỏ) trong những thập kỷ qua được minh họa bằng tàu container.

Giống như các loài cóc mía (giống Rhinella), độc tính cao của Cóc nhà là rất đáng lo ngại. Khi bị căng thẳng, loài này tiết ra một chất độc hại cho tim, việc nuốt phải chất này của những kẻ săn mồi ngây thơ có thể dẫn đến tử vong. Do đó, nó được coi là mối đe dọa mới nổi đối với nhiều loài động vật có xương sống, bao gồm cả những loài mang tính biểu tượng như rồng Komodo (Varanus komodoensis).

Một nhóm các nhà nghiên cứu quốc tế đã kiểm tra sự đa dạng di truyền và quá trình tiến hóa của loài cóc này trên phạm vi rộng lớn của nó từ Pakistan đến Indonesia.

Hình 2. Phân cụm Bayesian (a) và mạng lưới phát sinh loài (b) trong phức hợp Duttaphrynus melanostictu

“Các phân tích DNA của hàng trăm mẫu vật của loài phức tạp này đã tiết lộ một lượng lớn sự đa dạng, hỗ trợ bằng chứng rằng loài này (Duttaphrynus melanostictus sensu lato [hiểu theo nghĩa rộng]) đã đa dạng hóa và phân hóa trên khắp châu Á trong hàng triệu năm qua” ThS. Nguyễn Văn Tân (Đại học Duy Tân [đồng tác giả tham gia dự án]) chia sẻ.

“Trên thực tế, những gì cho đến nay được coi là một loài duy nhất thực sự tương ứng với ít nhất hai loài riêng biệt. Một loài là loài đặc hữu của Đông Nam Á và được du nhập vào Madagascar, trong khi loài còn lại chỉ giới hạn ở tiểu lục địa Ấn Độ và Indonesia và được du nhập vào Wallacea” GS. Christophe Dufresnes (Đại học Lâm nghiệp Nam Kinh, Trung Quốc [chịu trách nhiệm chính của dự án]) chia sẻ.

Sự phân bố không đồng đều của quần thể loài Duttaphrynus melanostictus sensu tricto (hiểu theo nghĩa hẹp) ở Ấn Độ-Indonesia vẫn còn rất đáng ngạc nhiên. Ấn Độ và Indonesia cách nhau hàng ngàn km đất liền hoặc đại dương.

Hơn nữa, quần thể tại Indonesia hóa ra lại giống hệt về mặt di truyền với quần thể  ở miền nam Ấn Độ. “Điều này ngụ ý rằng chúng không tự mình đến Indonesia mà có lẽ được con người mang đến đó. Điều này hẳn đã xảy ra từ rất lâu rồi vì chúng đã lan rộng khắp quần đảo kể từ khi xuất hiện và các nhà động vật học đầu thế kỷ 20 đã biết về chúng” PGS. Nikolay A. Poyarkov (Đại học Tổng hợp Quốc gia Moskva, Nga [đồng chịu trách nhiệm của dự án)] chia sẻ.

Một con đường du nhập khả thi được nghiên cứu, gợi ý là: con đường tơ lụa trên biển, một tuyến đường giao thương lịch sử nổi tiếng, theo các ghi chép khảo cổ học, đã kết nối Ấn Độ và Indonesia trong hơn hai thiên niên kỷ. Các liên kết kinh tế mà tuyến đường này mang lại đã góp phần tạo nên sự tương đồng về văn hóa và thậm chí là tổ tiên chung giữa người Indonesia và người Ấn Độ. "Những con cóc có rất nhiều cơ hội để thực hiện những chuyến đi như vậy, hoặc là đi lậu, hoặc thậm chí là được mang theo một cách tự nguyện" PGS. Nikolay A. Poyarkov bổ sung thêm.

Thật vậy, các loài lưỡng cư như Duttaphrynus melanostictus có tầm quan trọng về mặt tôn giáo và dược phẩm trong văn hóa dân gian châu Á. "Tình huống này là minh họa chính cho cách toàn cầu hóa thế giới của con người đã định hình nên sự đa dạng sinh học từ thời kỳ đầu" GS. Christophe Dufresnes bổ sung thêm. Hơn thế nữa, cuộc xâm lược Wallacea ngày nay, có nguồn gốc từ Indonesia, do đó có vẻ là sự tiếp nối đương đại của một cuộc xâm lược cũ hơn do những người lớn tuổi của chúng ta khởi xướng.

Nghiên cứu cũng mang lại những hiểu biết mới để hiểu rõ hơn về các cuộc xâm lược hiện tại và tương lai. “Ngày nay, quần thể động vật Madagascar phải đối mặt với mối đe dọa khác so với quần thể động vật Wallacean, vì có sự tham gia của các loài khác nhau. Bây giờ chúng ta cần so sánh lịch sử tự nhiên của chúng, đặc biệt là mức độ độc hại của chúng, bằng cách nghiên cứu từng khu vực riêng biệt, để đưa ra các khuyến nghị cụ thể cho các nhà quản lý động vật hoang dã”, ThS. Nguyễn Văn Tân nhấn mạnh thêm!.

Nguồn tham khảo: Dufresnes C, Jablonski D, Ambu J, Prasad VK, Gautam KB, Kamei RG, Mahony S, Hofmann S, Masroor R, Alard B, Crottini A, Edmonds D, Ohler A, Jiang JP, Khatiwada JR, Gupta SK, Borzée A, Borkin LJ, Skorinov DV, Melnikov DA, Milto KD, Konstantinov EL, Künzel S, Suchan T, Arkhipov DV, Trofimets AV, Nguyen TV (Nguyễn Văn Tân), Suwannapoom C, Litvinchuk SN, Poyarkov NA (2024) Toxic toads on the silk roads: Speciation and historical invasions in a “most-wanted” amphibia. Nature Communications

Tác giả: ThS. Nguyễn Văn Tân

Người duyệt bài: TS Phan Quốc Toản

Người đăng bài: ThS. Nguyễn Văn Tân