1. Giới thiệu:

Trong nhiều năm qua, mô phỏng y khoa (medical simulation) đã chứng minh hiệu quả vượt trội trong đào tạo kỹ năng lâm sàng cho sinh viên và nhân viên y tế. Tuy nhiên, một nghiên cứu mới từ Bệnh viện Nhi Đại học Montréal (CHU Sainte-Justine, Canada) đã mở rộng hướng ứng dụng mô phỏng sang một lĩnh vực hoàn toàn mới: giáo dục người bệnh và gia đình.

Bài báo “Teaching Families How to Manage Diabetic Emergencies Using Their Children as Patient Simulators” (Levy et al., 2025) mô tả một chương trình đào tạo độc đáo, trong đó chính trẻ mắc đái tháo đường type 1 đóng vai “người bệnh mô phỏng” để giúp cha mẹ học cách ứng phó với các tình huống cấp cứu. Đây là bước tiến mang tính đổi mới trong công tác giáo dục y học cộng đồng và đào tạo an toàn người bệnh.

2. Bối cảnh: Nhu cầu cấp thiết về đào tạo thực hành cho gia đình bệnh nhi đái tháo đường

Đái tháo đường type 1 (T1D) là rối loạn nội tiết phổ biến nhất ở trẻ em, với tần suất mắc ngày càng tăng. Việc điều trị bằng bơm insulin tự động giúp cải thiện kiểm soát đường huyết nhưng đòi hỏi người sử dụng phải có kiến thức và kỹ năng xử trí cấp cứu chính xác.

Thực tế, nhiều người bệnh và gia đình vẫn hiểu sai về hoạt động của bơm insulin, không biết cách tạm ngưng bơm khi hạ đường huyết hoặc điều chỉnh khi tăng đường huyết. Điều này làm tăng nguy cơ tai biến, dù đã trải qua các khóa học lý thuyết.

Các nhà nghiên cứu nhận thấy rằng mô phỏng y khoa có thể là giải pháp hiệu quả giúp người học chuyển hóa lý thuyết thành hành động thực tế, tăng khả năng ghi nhớ và phản ứng chính xác trong tình huống khẩn cấp.

3. Thiết kế chương trình mô phỏng: Học từ chính trải nghiệm thật

- Mục tiêu: Chương trình hướng đến việc:

• Giúp cha mẹ và người chăm sóc nhận biết và xử trí đúng các tình huống hạ hoặc tăng đường huyết.
• Củng cố kỹ năng sử dụng bơm insulin, bao gồm điều chỉnh tham số, tạm ngừng bơm và xử lý sự cố.
• Rèn luyện kỹ năng giao tiếp và làm việc nhóm trong tình huống cấp cứu.

-Cấu trúc chương trình: Chương trình gồm 4 trạm mô phỏng (simulation stations), mỗi trạm kéo dài 10 phút diễn tập và 20 phút debriefing:

1. Hạ đường huyết nhẹ – trẻ cần người hỗ trợ.
2. Hạ đường huyết nặng kèm rối loạn ý thức – thực hành tiêm glucagon trên mannequin.
3. Tăng đường huyết có keton và nôn ói.
4. Xử lý sự cố và điều chỉnh cài đặt bơm insulin.

Điểm đặc biệt là trẻ người bệnh thật đóng vai chính mình, giúp buổi mô phỏng trở nên sống động và mang tính cảm xúc mạnh mẽ. Điều này tạo động lực học tập sâu sắc cho cha mẹ và giúp họ ghi nhớ kỹ năng lâu dài.

 

4. Kết quả nổi bật: Học thật – Hiểu thật – Làm được thật

-Sự hài lòng cao và tăng tự tin

Trong 70 gia đình tham gia (169 người), mức độ hài lòng đạt 3,7 – 4,0/4 điểm, cho thấy người học đánh giá rất cao:

• Tính thực tế của buổi mô phỏng,
• Hiệu quả của phần debriefing,
• Thẻ gợi nhớ (cognitive aids),
• Sự chuyên nghiệp của đội ngũ giảng viên.

Hầu hết người tham gia cảm thấy tự tin hơn khi xử trí cấp cứu đái tháo đường tại nhà.

-Hiệu quả về kỹ năng và kiến thức

Các bài kiểm tra sau mô phỏng cho thấy:

• Hiểu biết về xử trí hạ đường huyết đơn giản: 87%.
• Nhận biết nguyên nhân hạ đường huyết: 96%.
• Hiểu cách phòng ngừa tăng đường huyết: 88%.
• Thành thạo thao tác trên bơm insulin: 83–100%.

Tuy nhiên, khái niệm “tốc độ nền – basal rate” vẫn là điểm yếu, với điểm trung bình chỉ 19%. Đây là nội dung mà chương trình dự kiến sẽ củng cố trong giai đoạn tiếp theo

-Những lỗi thường gặp trong xử trí cấp cứu

Quan sát mô phỏng ghi nhận các sai sót điển hình:

• Hiểu sai về insulin còn tồn dư trong máu sau tiêm (35%).
• Quên tắt bơm khi hạ đường huyết nặng (18%).
• Dùng glucagon không đúng chỉ định (14%).
• Không xác định nguyên nhân gây biến cố (13%).

Các lỗi này được phân tích kỹ trong phần debriefing, giúp người học rút kinh nghiệm và điều chỉnh hành vi trong lần sau.

5. Vai trò của cảm xúc và mô phỏng “người thật – việc thật”

Một yếu tố đặc biệt của chương trình là tăng cường tương tác cảm xúc. Khi cha mẹ chứng kiến chính con mình đóng vai “người bệnh hạ đường huyết nặng”, họ trải qua cảm giác căng thẳng gần như thật. Chính trải nghiệm này giúp:

• Củng cố trí nhớ hành động,
• Tăng sự gắn kết giữa kiến thức và cảm xúc,
• Thúc đẩy tinh thần chủ động và trách nhiệm trong xử trí tình huống khẩn cấp.

Nhiều gia đình cho biết họ sẽ không bao giờ quên cảm giác và bài học từ buổi mô phỏng.

6. Thách thức và định hướng phát triển

Triển khai chương trình mô phỏng cho gia đình người bệnh đòi hỏi nhiều nhân lực và thời gian chuẩn bị, cùng chi phí đáng kể. Tuy nhiên, lợi ích mang lại rõ ràng vượt trội so với mô hình dạy lý thuyết truyền thống.

Dựa trên phản hồi của người học, nhóm tác giả đã tái cấu trúc chương trình, kết hợp:

• Mô phỏng tại chỗ (in situ simulation) ngay trong phòng khám,
• Học trực tuyến (e-learning),
• Video hướng dẫn thao tác bơm insulin,
• Và mô phỏng nhắc lại hằng năm để duy trì kỹ năng.

Mục tiêu cuối cùng là xây dựng mô hình đào tạo liên tục, giúp người bệnh và gia đình có khả năng phản ứng hiệu quả trong mọi tình huống. Việc biến chính người bệnh thành mô phỏng không chỉ giúp củng cố kiến thức mà còn khơi dậy cảm xúc, trách nhiệm và tinh thần học tập chủ động. Đây là hướng đi tiên phong mà MedSim có thể học hỏi, ứng dụng và phát triển trong đào tạo cộng đồng.

Thông tin tham khảo: Levy, Arielle R. MD, MEd; Leo, Harmine C. MD; Joseph, Tatiana; Henderson, Mélanie MD, PhD; Olivier, Patricia MD; Shayan, Yasaman MDCM, MS-HPEd; Buithieu, Maria MD. Simulation in Healthcare: The Journal of the Society for Simulation in Healthcare 20(2):p 95-103, April 2025. | DOI: 10.1097/SIH.0000000000000802

Trung tâm Thực hành Mô phỏng Y khoa: https://cmp.duytan.edu.vn/trung-tam-mo-phong-y-khoa

Tác giả: CN. Lê Thị Hoa

Người duyệt bài: Ths.BS. Nguyễn Hoàng Quỳnh Mai

Người đăng bài: CN. Lê Thị Hoa