Tóm tắt

Viêm nha chu và đái tháo đường là hai bệnh mạn tính phổ biến có mối liên quan hai chiều chặt chẽ. Nhiều nghiên cứu cho thấy tình trạng tăng đường huyết kéo dài làm suy giảm đáp ứng miễn dịch, rối loạn vi tuần hoàn và tăng viêm, từ đó thúc đẩy sự tiến triển của viêm nha chu. Ngược lại, viêm nha chu mạn tính có thể làm tăng mức độ đề kháng insulin thông qua cơ chế viêm toàn thân, làm trầm trọng hơn kiểm soát đường huyết ở bệnh nhân đái tháo đường. Việc nhận thức và điều trị đồng thời hai bệnh lý này đóng vai trò quan trọng trong cải thiện chất lượng cuộc sống và giảm nguy cơ biến chứng toàn thân.

Từ khóa: Viêm nha chu, Đái tháo đường, Mối liên quan hai chiều, Viêm toàn thân, Kiểm soát đường huyết.

1. Đặt vấn đề

Viêm nha chu là bệnh lý viêm mạn tính của các mô quanh răng, gây phá hủy dây chằng nha chu và xương ổ răng, có thể dẫn đến mất răng nếu không được điều trị kịp thời.
Đái tháo đường là rối loạn chuyển hóa đặc trưng bởi tình trạng tăng glucose máu mạn tính do thiếu insulin hoặc giảm đáp ứng với insulin.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hiện nay có hơn 500 triệu người mắc đái tháo đường trên toàn cầu, và hơn 90% người trưởng thành có biểu hiện của bệnh lý nha chu ở các mức độ khác nhau. Các bằng chứng khoa học ngày càng cho thấy mối liên hệ hai chiều giữa hai bệnh này, trong đó mỗi bệnh có thể ảnh hưởng tiêu cực đến tiến triển và điều trị của bệnh còn lại.

2. Cơ chế bệnh sinh liên quan

2.1. Ảnh hưởng của đái tháo đường lên viêm nha chu

• Tăng phản ứng viêm: Tăng đường huyết kéo dài dẫn đến sản sinh các sản phẩm cuối của quá trình glycat hóa (AGEs), kích hoạt thụ thể RAGE, làm tăng phóng thích cytokine tiền viêm (IL-1β, TNF-α, IL-6).
• Rối loạn vi tuần hoàn: Thành mạch dày, lưu lượng máu giảm, làm giảm cung cấp oxy và dinh dưỡng cho mô nha chu.
• Suy giảm miễn dịch: Chức năng bạch cầu đa nhân và đại thực bào bị suy yếu, giảm khả năng thực bào và diệt khuẩn.
• Rối loạn chuyển hóa collagen: Làm chậm lành thương và giảm khả năng tái tạo mô liên kết nha chu.

2.2. Ảnh hưởng của viêm nha chu lên đái tháo đường

• Viêm nha chu mạn tính giải phóng các cytokine tiền viêm vào tuần hoàn (như IL-6, TNF-α, CRP).
• Những chất này gây tăng đề kháng insulin, làm rối loạn kiểm soát đường huyết.
• Nghiên cứu lâm sàng cho thấy điều trị viêm nha chu (lấy cao răng, làm sạch túi nha chu, dùng kháng sinh hỗ trợ) giúp giảm HbA1c từ 0,4–0,6% ở bệnh nhân đái tháo đường type 2.

3. Biểu hiện lâm sàng

Bệnh nhân đái tháo đường thường có:

• Viêm lợi sưng đỏ, dễ chảy máu.
• Mất bám dính nhanh, tiêu xương ổ răng lan rộng.
• Hơi thở hôi, di lệch răng và lung lay răng sớm.
• Vết thương trong miệng chậm lành.

Mức độ viêm nha chu thường nặng hơn và tiến triển nhanh hơn ở bệnh nhân có kiểm soát đường huyết kém (HbA1c > 7%).

4. Điều trị và dự phòng

4.1. Kiểm soát đường huyết

Là yếu tố then chốt để hạn chế tiến triển bệnh nha chu. Việc điều chỉnh thuốc, chế độ ăn và tập luyện giúp giảm phản ứng viêm toàn thân.

4.2. Điều trị nha chu

• Lấy cao răng, làm sạch túi nha chu, hướng dẫn vệ sinh răng miệng đúng cách.
• Có thể phối hợp điều trị kháng sinh toàn thân hoặc tại chỗ nếu có nhiễm khuẩn nặng.
• Theo dõi định kỳ 3–6 tháng/lần để đánh giá tiến triển.

4.3. Hợp tác liên chuyên khoa

• Nha sĩ và bác sĩ nội tiết cần phối hợp chặt chẽ trong quản lý bệnh nhân.
• Giáo dục sức khỏe răng miệng đặc biệt quan trọng cho người bệnh đái tháo đường.

5. Bàn luận

Các bằng chứng hiện nay khẳng định mối liên hệ hai chiều giữa viêm nha chu và đái tháo đường. Viêm nha chu không chỉ là một biến chứng của đái tháo đường mà còn là yếu tố nguy cơ làm nặng thêm bệnh đái tháo đường.
Một số nghiên cứu (Grossi et al., 1997; Preshaw et al., 2012) chỉ ra rằng điều trị nha chu tích cực có thể cải thiện kiểm soát đường huyết tương đương với việc điều chỉnh thuốc hạ đường huyết. Điều này nhấn mạnh vai trò của bác sĩ nha khoa trong chăm sóc toàn thân bệnh nhân.

 

6. Kết luận

Viêm nha chu và đái tháo đường có mối liên hệ tương hỗ phức tạp thông qua cơ chế viêm, rối loạn miễn dịch và chuyển hóa. Việc kiểm soát tốt cả hai bệnh giúp giảm nguy cơ biến chứng răng miệng và toàn thân, đồng thời nâng cao chất lượng sống cho người bệnh.
Khám nha khoa định kỳ, duy trì vệ sinh răng miệng, và kiểm soát đường huyết chặt chẽ là ba yếu tố quan trọng nhất để ngăn ngừa vòng xoắn bệnh lý này.

📚 Tài liệu tham khảo (gợi ý):

1. Preshaw PM et al. Periodontitis and diabetes: a two-way relationship. Diabetologia, 2012.
2. Grossi SG et al. Treatment of periodontal disease in diabetics reduces glycated hemoglobin. J Periodontol, 1997.
3. Mealey BL, Ocampo GL. Diabetes mellitus and periodontal disease. Periodontol 2000, 2007.
4. Sanz M et al. Scientific evidence on the links between periodontal diseases and diabetes: Consensus report. J Clin Periodontol, 2018.

Tác giả: ThS. BS. Nguyễn Thị Thanh Duyên

Người duyệt: TS. BS Lê Anh Tuân, ThS. BSNT Nguyễn Hà Quốc Trung

Đăng bài: ThS. BS Trần Anh Tuấn