Norepinephrine (NE), còn được gọi là noradrenaline, là một hormone và chất dẫn truyền thần kinh quan trọng trong cơ thể người. Chất này được sản sinh chủ yếu từ tuyến thượng thận và một số tế bào thần kinh trong não bộ. NE có một số chức năng quan trọng liên quan tới của hệ thần kinh như: điều hòa huyết áp và nhịp tim, chức năng thần kinh trung ương, phản ứng “chiến” hoặc “chạy”, v.v. Gần đây người ta đã phát hiện ra chức năng của NE trong giấc ngủ và hiện tượng thức tỉnh.

Giấc ngủ sâu không chỉ giúp phục hồi thể chất mà còn hỗ trợ làm sạch não bộ bằng cách loại bỏ chất thải tích tụ trong suốt thời gian thức. Quá trình này được điều khiển bởi hệ thống glymphatic, trong đó dịch não tủy được bơm qua não để loại bỏ các độc tố, giúp duy trì sức khỏe não bộ và giảm nguy cơ mắc các rối loạn thần kinh.

Hệ thống glymphatic là một cơ chế quan trọng trong não bộ, có vai trò trong việc làm sạch các chất thải chuyển hóa. Chất thải của não bao gồm một loạt các chất sinh hóa và tế bào học, được sinh ra từ quá trình chuyển hóa và hoạt động của tế bào thần kinh. Các chất thải bao gồm protein amyloid-beta, Tau protein, các sản phẩm chuyển hóa tế bào (gốc tự do, chất oxy hóa), lipofuscin, v.v. Được phát hiện gần đây, hệ thống này hoạt động chủ yếu trong khi ngủ, giúp loại bỏ các chất độc hại và các protein liên quan đến bệnh thoái hóa thần kinh như Alzheimer.

Nghiên cứu mới công bố của nhà nghiên cứu Nedergaard và các cộng sự trên tạp chí Cell cho thấy rằng NE đóng vai trò quan trọng trong việc kích hoạt hệ thống này. Trong giấc ngủ sâu, NE được giải phóng theo nhịp sóng đều đặn, giúp co giãn các mạch máu trong não và thúc đẩy dòng chảy của dịch não tủy để loại bỏ chất thải. Các nhà nghiên cứu mô tả quá trình này giống như việc “bật máy rửa chén” để làm sạch não bộ trong khi ngủ.

Tuy nhiên, nghiên cứu cũng chỉ ra rằng các loại thuốc hỗ trợ giấc ngủ như zolpidem có thể phá vỡ quá trình này. Chuột thí nghiệm được sử dụng thuốc ngủ có sóng NE giảm 50%, dẫn đến việc lưu thông dịch não tủy giảm hơn 30%, làm giảm hiệu quả loại bỏ chất thải của não. Điều này cảnh báo rằng giấc ngủ do thuốc gây ra có thể không mang lại đầy đủ lợi ích phục hồi như giấc ngủ tự nhiên.

Những phát hiện này có thể áp dụng cho con người, giúp giải thích các trường hợp bị thiếu ngủ hoặc sử dụng thuốc ngủ kéo dài có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh thần kinh như Alzheimer. Nghiên cứu cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của giấc ngủ tự nhiên đối với sức khỏe não bộ và khả năng phát triển các liệu pháp mới để cải thiện chất lượng giấc ngủ và bảo vệ não bộ khỏi những tổn thương lâu dài.

Nguồn tham khảo:

Hauglund NL, Andersen M, Tokarska K, Radovanovic T, Kjaerby C, Sørensen FL, Bojarowska Z, Untiet V, Ballestero SB, Kolmos MG, Weikop P, Hirase H, Nedergaard M. (2025) Norepinephrine-mediated slow vasomotion drives glymphatic clearance during sleep. Cell, S0092-8674(24)01343-6. doi: 10.1016/j.cell.2024.11.027.